Веб прелистувачи и веб пребарувачи

 

1. Што е Web Прелистувач (Web Browser)? 🚗💨

Замислете го Интернетот како еден огромен град со многу улици и куќи (веб-страници).

• Web прелистувачот е како вашиот автомобил или велосипед. Тој е програма на вашиот компјутер, таблет или телефон што ви овозможува да ги посетувате тие „куќи“ (веб-страници).
• Со прелистувачот, можете да внесете адреса на некоја веб-страница (на пример, www.google.com) и тој ќе ве однесе таму.
• Тој ви ги покажува текстовите, сликите, видеата и сите интересни работи на веб-страниците.

Познати Web Прелистувачи се:

·        Google Chrome (Гугл Хром)

·        Mozilla Firefox (Мозила Фајрфокс)

·        Microsoft Edge (Мајкрософт Еџ)

·        Safari (Сафари - најчесто на Apple уреди)

 

Што можеш да правиш со прелистувачот?

• Да отвораш веб-страници.
• Да кликаш на линкови за да одиш на други страници.
• Да се враќаш на претходната страница (со копчето "back" или "назад").
• Да ги зачувуваш омилените страници (bookmarks).

2. Што е Web Пребарувач (Web Search Engine)? 🕵️‍♂️🔍

Сега, замислете дека сте во огромна библиотека (Интернетот) и сакате да најдете книга за диносауруси, но не знаете каде точно се наоѓа.

• Web пребарувачот е како паметен библиотекар или детектив. Тој е специјална веб-страница (или алатка вградена во вашиот прелистувач) која ви помага да пронајдете информации на Интернетот.
• Вие му кажувате што барате (на пример, "слики од диносауруси" или "кога живееле диносаурусите") со внесување на клучни зборови.
• Пребарувачот потоа пребарува низ милиони веб-страници и ви дава листа на најрелевантните резултати.

Познати Web Пребарувачи се:

·        Google (Гугл)

·        Bing (Бинг)

·        DuckDuckGo (ДакДакГоу - познат по приватноста)

Како работи пребарувачот (многу едноставно)?

1. Има мали роботчиња наречени „пајаци“ (spiders) кои постојано „лазат“ по Интернетот и ги собираат информациите од веб-страниците.
2. Сите тие информации ги ставаат во еден огромен индекс (како азбучен список во книга).
3. Кога ќе внесете клучни зборови, пребарувачот брзо го проверува својот индекс и ви ги покажува страниците што најмногу одговараат на вашето барање.

Која е разликата? Ајде да повториме! 🧩

• Web Прелистувачот е програмата (како Chrome, Firefox) што ја користиш за ДА ПРИСТАПИШ и да ги гледаш веб-страниците. Тој е твојот "автомобил".
• Web Пребарувачот е веб-страницата (како Google, Bing) што ја користиш за ДА ПРОНАЈДЕШ информации на Интернет. Тој е твојот "паметен библиотекар".

Важно е да знаеш: Најчесто, кога ќе го отвориш твојот Web Прелистувач, првата страница што ќе ја видиш е Web Пребарувач (на пример, Google). Оттаму почнуваш да бараш!

Безбедно Пребарување – Неколку Совети: 🛡️

1. Биди точен: Користи јасни клучни зборови за да го добиеш тоа што го бараш.
2. Внимавај на линковите: Не кликај на сè што ќе видиш. Ако нешто изгледа чудно, прашај повозрасен.
3. Провери го изворот: Дали информациите доаѓаат од сигурна страница? (на пример, страница од училиште, музеј, позната енциклопедија).
4. Не споделувај лични информации: Никогаш не го кажувај твоето име, адреса, телефонски број или лозинки на непознати веб-страници.
5. Кажи на возрасен: Ако видиш нешто што те плаши, збунува или ти е непријатно, веднаш кажи на родител, наставник или некој друг возрасен на кој му веруваш.

Забавна Активност: 🚀
Отвори го твојот омилен Web Прелистувач. Потоа, оди на Web Пребарувач (на пример, Google) и пробај да најдеш:

• Која е највисоката планина на светот?
• Најди смешна слика од маче.
• Кога е денот на планетата Земја?

Се надевам дека ова ви помогна да ги разберете Web прелистувачите и пребарувачите. Тие се вашите супер-моќни алатки за истражување на неверојатниот свет на Интернетот! Среќно истражување! ✨

Компјутерска мрежа. Интернет.

Што е компјутерска мрежа?

•        Компјутерска мрежа е група од два или повеќе меѓусебно поврзани компјутери.

      

Мрежно поврзаните компјутери може да се наоѓаат на помало или поголемо меѓусебно растојание и да бидат поврзани со различни уреди – жични или безжични.

Видови компјутерски мрежи

Oсновни видови компјутерски мрежи според меѓусебната оддалеченост на поврзаните компјутери се :

  • Локална компјутерска мрежа (LAN – Local Area Network).

  • Широко распространета компјутерска мрежа   (WAN – Wide Area Network).

Локална компјутерска мрежа - LAN

LAN мрежата поврзува компјутери кои се наоѓаат на мало меѓусебно растојание. 

Пример за локална компјутерска мрежа се меѓусебно поврзаните компјутери во една училница, канцеларија, куќа, зграда и слично.

Можности на локалната компјутерска мрежа:

Поврзаните компјутери може меѓусебно да делат заеднички хардверски уреди, како печатар, скенер и др., може да си разменуваат програми и фајлови.

Податоците и програмите може да се пренесуваат од еден на друг компјутер без користење на CD-а или USB меморија.

Корисникот може да определува кои од уредите или фолдерите од неговиот компјутер ќе бидат достапни за разгледување или користење од другите компјутери во мрежата.

Корисникот може и да не дозволи ништо од содржината на неговиот компјутер да биде видлива или користена од останатите компјутери во мрежата.

Корисникот може еден фолдер на својот компјутер да направи да биде видлив (делив) за останатите компјутери во мрежата или да разменува програми и фајлови со другите компјутери во мрежата.

Уреди за поврзување на компјутерите во LAN 

За поврзување во локална мрежа секој од компјутерите поврзан во мрежата треба да има своја мрежна картица.

Уредот кој го овозможува и организира преносот на податоците меѓу компјутерите во локалната мрежа се вика свич (switch). Кај помалите локални мрежи свичот може да биде дел од уредот рутер (router).

Рутерот е уред кој овозможува една локална мрежа да се поврзе со други мрежи (на пример, други локални мрежи или Интернет).

Широко распространета компјутерска мрежа - WAN

WAN мрежата поврзува компјутери на меѓусебно големо географско растојание.

На пример, во една држава, во различни држави или континенти.

WAN мрежата може да се замисли како мрежа од LAN и WAN мрежи на големо географско растојание.

Уреди за поврзување во WAN мрежа се: трансокеанските кабли, сателитите, телефонски линии и слично.

Најголемата WAN мрежа во светот се вика Интернет. Можеме да ја замислиме како мрежа од компјутерските мрежи низ целиот свет.

Кликни на линкот и одговори на прашањата поставени во квизот:

Квиз - Компјутерски мрежи

или скенирај го кодот:

Основно користење на папки и датотеки (документи). Избираме, разместуваме, зачувуваме

Оперативниот систем е збир на програми кои му овозможуваат на корисникот работа со компјутерот (програмите, уредите и меморијата)

Оперативни системи кај персоналните компјутери:

• Windows–Microsoft Windows 2000, Windows XP, Windows Vista, Windows 7, Windows 10, 11... 
•  MAC OS X- Apple, Mac OS X се Jaguar, Tiger, Panther и Leopard 
•  LINUX- отворен за промени од корисниците и има бесплатни верзии како Ubuntu, Edubuntu, RedHat, SuSe, Mandriva и др. 
•  UNIX-моќен оперативен систем кој често се користи за работа на сервери, Unix Ware, Solaris и др 

Карактеристики на оперативните системи

• Денешните оперативни системи се повеќе кориснички оперативни системи (multi user OS). 
• Денешните оперативни системи се мултитаскинг оперативни системи (multi tasking OS). 

Задача:

ЕЛЕМЕНТИ НА ОПЕРАТИВНИТЕ СИСТЕМИ

• ДЕСКТОП - По стартувањето на оперативниот систем сликата која се прикажува на екранот се вика работна површина (Desktop). 
• ЛЕНТА СО ЗАДАЧИ-Вообичаено, на долниот или горниот дел од десктопот се наоѓа долга тенка лента која ги прикажува имињата на програмите и фолдерите со кои корисникот работи на компјутерот. Оваа лентата се вика лента со задачи
• ИКОНИ-Елементите распоредени по работната површина на оперативниот систем се викаат икони. Тоа се мали слики со кои се претставени програми, фајлови или фолдери. 
•  ПРОЗОРЦИ- Содржината на иконата се прикажува во рамка која се вика прозорец. Прозорецот може да се отвори, минимизира, да му се променат димензиите или да се затвори.

ЕЛЕМЕНТИ НА ПРОЗОРЕЦОТ

• Лента за име(title bar)- На горниот дел од прозорецот се наоѓа лента со име на програмата и фајлот или фолдерот чија содржина е прикажана во прозорецот. 
• Копчиња за работа со прозорецот- Се наоѓаат во десниот горен агол од прозорецот и служат за спуштање на прозорецот во лентата со задачи, прикажување на целили на делод екранот и затварање на прозорецот. 
• Мени- Под лентата со име се наоѓа лентата со менија. Менијата се ленти најчесто се состојат од: File (Датотека) мени, Edit (Уредување) мени, View (Поглед, Приказ) мени, Help (Помош) мени. 
• Лента со алатки 
• Лента за скролирање 
• Дел за приказ списоци на наредби. 

Практична вежба:

1. Вклучи го компјутерот! 
2. Со кој оперативен систем работи компјутерот? 
3. Разгледај ја работната површина! 
4. Наброј ги елементите на работната површина! 
5. Отвори го прозорецот My Computer! 
6. Разгледај го прозорецот 
7. Наброј ги елементите на прозорецот 
8. Кликни на копчето Start 
9. Како ќе се рестартира или исклучи компјутерот? 
10. Искулчи ги компјутерот!  

Погледни го следново видео:

Фајлови и фолдери

Датотека (документ, File) 

Датотека е множество податоци организирани во целина и зачувани на дискот или на друга надворешна меморија под заедничко име. 

Датотеките ги разликуваме според името. 

Договорено е на крајот од името да се стави точка по која се додава наставка (extension) од три (може и четири) букви - име.наставка. 

Пример: zivotno.bmp      matematika.doc      Tose.avi 

Според наставката, разликуваме тип или формат на датотека. Името на документот го става корисникот, додека наставката ја доделува програмата во која е изработен. 

Податоци од ист вид можат да бидат запишани во различен формат. 

Пример за неколку основни формати на документи: 

- текстови: txt (Notepad), doc (Word); 

- слики: bmp (Paint), jpg, gif (Photoshop), cdr (CorelDRAW); 

- табели: xls (Excel). 

- музика mp3 

- видео: mpg, mpeg 

Папка (Folder, директориум, именик) 

Датотеките се организираат и чуваат во папки. Секоја папка има свое име. Во една папка може да има и други папки (потпапки). Но, во една папка не може да има две потпапки со исто име, ниту две датотеки со исто име. 

Папките се организирани по систем папка-во-папка. Тој вид организација уште го нарекуваме стебло. 

Работа со датотеки и со папки 

Креирање нова папка:               New 🠊 Folder 

Именување датотека/папка:     Rename 

Бришење датотека/папка:        Delete 

Селектирање папката. 

За да се направи било која активност со папка или датотека таа мора прво да се обележи. Обележувањето се прави со лев клик на глувчето врз датотеката или папката.

Група на соседни датотеки и папки се селектира на тој начин што прво се селектира првата датотека или папка од групата, се држи притиснато копчето Shift од тастатурата и лев клик врз последната датотека или папка. 

Група на несоседни датотеки и папки се селектира на тој начин што прво се селектира првата датотека или папка од групата, а останатите се селектираат со притиснато копче Ctrl од тастатурата и лев клик врз нив. 

Отсекување и залепување:      Edit 🠊 Cut (Ctrl + X)      Edit 🠊 Paste (Ctrl + V) 

Копирање и залепување:         Edit 🠊 Copy (Ctrl + C)      Edit 🠊 Paste (Ctrl + V)

Практична задача:

1. Креирај фолдер со име VI-1m, или VI-2m, VI-3m
2. Во него, креирај подфолдер со твоето име.
3. Во подфолдерот со твоето име, креирај три папки со име Tekst, Sliki и Muzika
4. Преименувај го фолдерот Sliki во Fotografii
5. Пренеси го фолдерот Muzika од твојот фолдер на Desktop
6. Избриши го фолдерот Muzika од Desktop
7. Копирај го фолдерот Tekst во фолдерот Fotografii
8. Преименувај го фолдерот Tekst во Grafika

Работна околина на оперативен систем. Апликативен софтвер

Софтверот, односно програмскиот дел на компјутерот е поделен на две групи на програми:

-         системски програми

-         апликативни програми


Системските програми се поделени на:

-         оперативни системи;

-         услужни програми и

-         контролни програми;

Оперативни системи

Оперативниот систем претставува множество од програми без кои ниту еден компјутер не може да работи. 

Преку оперативниот систем се воспоставува врската помеѓу корисникот и компјутерот. 

Оперативниот систем управува со целокупната работа на компјутерот и ги контролира сите операции што се изведуваат во централната и периферните уреди.

Постојат повеќе оперативни системи: Windows, Linux, Mac OS, Unix.

https://www.youtube.com/watch?v=fkGCLIQx1MI

Услужни програми

Во оваа група спаѓаат сите програми кои на некој начин нудат одредена услуга за корисникот. Тоа се програмите за заштита на компјутерот од вируси, програмите за компресија (пакување) на податоци, програмите за правење резервна копија на податоци, програмите за тестирање на компјутерот или на некои хардверски делови, програмите за конфигурирање на компјутерот и сл. Овие програми се познати под името “софтверски алатки“.  

Контролни програми

Контролните програми служат за управување со хардверот. Нивна задача е да го тестираат и контролираат хардверот при секое стартирање (вклучување) на компјутерот. Овие програми се сместени во ROM-меморијата на компјутерот и го сочинуваат т.н. BIOS (Basic Input Output System) на компјутерот.

Апликативни програми

Апликативните програми се користат за извршување (изработување) на конкретна работа – апликација, како на пример: подготовка на некоја книга, уредување на некоја слика, изготвување на плата, презентација за некое предавање, пребарување низ компјутерска мрежа итн.
Апликативните програми можат да се распределат во повеќе категории, во зависност од областа на примена.

-    Програми за пишување и уредување на текст 

-    Програми за табеларни пресметувања 

-    Програми со работа на бази на податоци

-    Програми за компјутерска графика

-    Програми за статистички и математички пресметувања  

-    Програми за тековно работење 

-    Програми за комуникации 

-    Мултимедијални програми 

https://www.youtube.com/watch?v=3gMOYZoMtEs

ПРАШАЊА:

1.    Што претставува софтверот?

2.    Како е поделен софтверот (програмскиот дел на компјутерот)?

3.    Како се поделени системските програми?

4.    Како се поделени апликативните програми?

5.    Која е функцијата на оперативните ситеми?

6.    Од што е составен секој оперативен систем?

7.  Кои оперативни системи се употребуваат денес? Кој оперативен систем го користиш во твојот компјутер?

8.    Кои програми се нарекуваат апликативни програми?

9.  Наброј неколку категории на апликативни програми и објасни ја нивната примена!